Nguyên nhân của mất ngủ là gì? Để hiểu được nguyên nhân của mất ngủ, ta phải hiểu rõ cơ chế của giấc ngủ.
Theo các nhà khoa học để đi vào giấc ngủ, cơ thể chúng ta có một cơ chế điều hoà hết sức tinh vi và chặt chẽ bao gồm sự kết hợp và tác động qua lại lẫn nhau của các yếu tố sau:
1. Yếu tố thần kinh trung ương: Với sự tham gia điều hoà và chỉ huy của hệ thống cấu tạo lưới ở thân não đặc biệt vùng dưới đồi và đồi thị.
2. Yếu tố thể dịch: Dưới sự phát động của hệ thần kinh trung ương các tuyến nội tiết và não bộ tiết ra các nội tiết tố, hoóc môn, chất trung gian dẫn truyền thần kinh có tính chất gây ngủ phong toả ức chế toàn bộ vỏ não.
3. Yếu tố tâm lý, tâm thần: Trạng thái tinh thần thư thái yên tĩnh, nghỉ ngơi , không bị kích thích, nhiệt độ và ánh sáng thích hợp…
Tóm lại, trong một khoảng thời gian nhất định (chu kỳ nhịp sinh học của mỗi người ) trong một môi trường thuận lợi, trong trạng thái mỏi mệt, có nhu cầu và ham muốn nghỉ ngơi, tinh thần thư thái và yên tĩnh. Trung ương thần kinh phát động các tuyến nội tiết và não bộ tiết ra các chất hoá học ức chế toàn bộ các hoạt động của não bộ, đưa não bộ vào trong một trạng thái ức chế lan tỏa khắp 2 bán cầu và vùng dưới vỏ não, đưa cơ thể vào trạng thái không còn ý thức và giấc ngủ được xác lập 
Vậy nguyên nhân của mất ngủ có thể tóm tắt một số yếu tố sau:
1. Yếu tố tâm lý:
– Lo âu, tức giận, sợ hãi, ghen tuông, hận thù, nghi kỵ, trầm uất….
– Môi trường ô nhiễm, có nhiều tiếng động, nhiều ánh sáng.
– Có sự thay đổi môi trường, thay đổi thời tiết, thay đổi vị trí địa lý….
2. Yếu tố thần kinh: các bệnh lý tổn thương thực thể não và hệ thần kinh trung ương hoặc các bệnh cơ thể khác gây đau đớn, suy nhược, sốt…
3. Các yếu tố thể dịch: biến đổi nội tiết tố, hóc môn do tuổi già, chửa đẻ hoặc mất cân bằng sinh hóa não do nhiều nguyên nhân khác nhau. Do sử dụng các chất kích thích như rượu, thuốc lá, cà phê, ma túy hoặc sử dụng các thuốc chữa bệnh có tác dụng kích thích thần kinh trung ương như vitamin nhóm B, hỗn hợp thần kinh, theophylin….
RỐI LOẠN GIẤC NGỦ KHÔNG THỰC TỔN
Ở đây chúng tôi đề cập đến loại mất ngủ mà không có nguyên nhân thực thể nào được tìm thấy nhưng nguyên nhân tâm lý và cảm xúc là yếu tố nổi bật. Theo phân loại quốc tế bệnh tật lần thứ 10 (ICD –10) nhóm này bao gồm:
1. Rối loạn giấc ngủ: biến đổi về số lượng, chất lượng và thời gian ngủ do các nguyên nhân cảm xúc bao gồm mất ngủ, ngủ nhiều và rối loạn nhịp thức ngủ.
2. Giấc ngủ thất thường: có sự kiện bất thường xảy ra trong lúc ngủ như trẻ con quấy khóc, mê sảng, mê mộng hoặc người lớn trong khi ngủ có miên hành, hoảng sợ, ác mộng.
F51.0: Mất ngủ không thực tổn
F51.1: Ngủ nhiều không thực tổn
F51.2: Rối loạn nhịp thức ngủ
F51.3: Đi trong lúc ngủ (chứng miên hành)
F51.4: Hoảng sợ khi ngủ
ĐIỀU TRỊ RỐI LOẠN GIẤC NGỦ NHƯ THẾ NÀO ???
Vệ sinh tâm lí giấc ngủ.
– Tạo thói quen thức – ngủ đúng giờ.
– Nếu đi ngủ mà giấc ngủ không đến, ra khỏi giường làm việc gì đó, đến khi nào buồn ngủ mới quay trở lại giường.
– Tránh thời gian nằm thụ động ở trên giường (nằm mà không ngủ), nhất là vào ban ngày.
– Tránh dùng các chất kích thích (chè, cà phê, thuốc lá, rượu…) và tránh căng thẳng về cảm xúc.
– Chế độ làm việc, hoạt động, giải trí, rèn luyện thân thể…phải hợp lí trong thời gian thức.
– Trước khi ngủ dùng biện pháp êm dịu khác; xoa bóp, tắm nước ấm, tản bộ, nghe nhạc nhẹ…
Các liệu pháp tâm lí:
– Liệu pháp tâm lí cá nhân
– Liệu pháp tâm lí nhóm
– Liệu pháp thư giãn: phương pháp thư giãn để điều trị các bệnh tâm căn trong đó có mất ngủ rất có hiệu quả, gồm các phương pháp làm giãn cơ, thở khí công, tập tư thế đều có liên quan đến cơ chế ám thị, đều lấy ám thị làm điểm tựa, đều nhằm tác động qua lại giữa tâm thần và cơ thể.
Dùng cơ thể tác động lại tâm thần: thế, giãn cơ, tư thế làm cho tâm thần thoải mái, yên tĩnh, mất căng thẳng.
Dùng tâm thần tác động trở lại cơ thể kể cả hoạt động thực vật, nội tạng theo hướng đã định để loại trừ các rối loạn trong đó có mất ngủ.
Liệu pháp hoá dược.
* Sử dụng thuốc gây ngủ thuộc nhóm benzodiazepam có tác dụng:
– Rút ngắn thời gian thiu thiu ngủ
– Giảm thức giấc ban đêm
– Kéo dài thời lượng giấc ngủ
Những thuốc nhóm này như: Immovane, Noctamide, Stylnox có tác dụng giữ được cấu trúc sinh lí của giấc ngủ và thời gian bán huỷ ngắn: 5 giờ với Immovane, 1,8-2,7 giờ với Stylnox -Theo S.Royant-Parola (1992) để tránh sự lệ thuộc đã đưa ra cách sử dụng các thuốc gây ngủ thuộc nhóm benzodiazepam như sau:
– Hoặc sử dụng liên tục trong 3 tuần rồi ngừng.
– Hoặc cho 1 viên trong 1-2 tối /tuần.
* Melatonin (Sleepnice): hocmon sinh ra bởi tuyến tùng, có tác dụng điều hoà nhịp sinh học của cơ thể, giúp có giấc ngủ tự nhiên vào buổi tối, không gây mệt mỏi ngây ngất khi thức giấc, không gây phụ thuộc thuốc; uống 1viên trước khi đi ngủ.
* Sử dụng thuốc chống trầm cảm và an thần kinh
– Laroxyl (amitriptiline): thuốc chống trầm cảm loại an dịu nhưvới liều bằng 1/2 hoặc 1/3 so với liều điều trị trầm cảm, trong 4-5 tuần cho các trường hợp mất ngủ thức giấc vào ban đêm kết hợp với thức dậy quá sớm hoặc không cũng có tác dụng.
– Zoloft (sertraline): thuốc chống trầm cảm, giải lo âu; sử dụng cho những trường hợp mất ngủ có lo âu, trầm cảm; dùng liều thấp (50mg/ngày).
– Dogmatil (sulpirid): thuốc an thần kinh, sử dụng cho trường hợp mất ngủ có biểu hiện lo âu; dùng liều thấp (50mg/ngày).
– Việc sử dụng thuốc chống trầm cảm và an thần kinh cần phải kéo dài trong nhiều tháng và có thể gây ra nhiều tác dụng phụ.
Liệu pháp thảo dược (đông y)
Ngày nay, các chế phẩm từ thảo dược như Lá Vông, Củ Bình Vôi, Phục Thần, Lạc tiên, Bá tử nhân, Dạ giao đằng, Liên tâm, Sơn thù,… được sử dụng hiệu quả trong liệu pháp điều trị bệnh mất ngủ.
Trong mọi trường hợp điều trị mất ngủ cần kết hợp với cố gắng của bản thân, các biện pháp y học dân tộc cổ truyền khác để giảm tối đa việc dùng thuốc – là lời khuyên của thầy thuốc dành cho những người bị mất ngủ.
Theo Bích Phương
